10 vilayette 3 aylık OHAL kararı alınmasının akabinde OHAL ile ilgili detaylar merak edilmeye başladı. Türkiye’de meydana gelen zelzele nedeniyle OHAL ilan edilince nasıl kararlar alınacağı sorgulanıyor. Pekala, OHAL nedir, nasıl uygulanır? OHAL ilan edilince ne olur?
OHAL NEDİR?
Olağanüstü hâl ya da kısa ismiyle OHAL, harika bir idare nizamının gerekli olduğu doğal afet, tehlikeli salgın hastalık, ekonomik buhran, kamu sistemi tehlike altına sokan yaygın şiddet hadiseleri üzere durumlarda başvurulan uygulamadır.
Uluslararası hukuk açısından bakıldığında harikulâde hâl durumunda özgürlükler ve haklar kısıtlanabilir. Örneğin bir hükûmet bir kişiyi yargılama olmaksızın alıkoyabilir. Kanunlarla belirlenmiş olan, temel özgürlükleri içeren “sınırlanamayan haklar” kapsam dışıdır.
OHAL İLAN EDİLİRSE NE OLUR?
OHAL’de şu uygulamalar hayata geçirilebilmektedir;
– Bireylerin tüm eşyalarının ayrıntılı olarak aranması ve tehlike oluşturabilecek eşyalara el konulması
– Makul bölgelerde ve saatlerde bireylerin dolaşmasını yahut toplanmasını yasaklama
– Gazete, mecmua yahut broşür eserlerinin basılmasının yasaklanması, dağıtılması ve toplanılması
– OHAL bölgesine dışarıdan giren bireylere karşı tedbir alınması
– Ruhsatı olan tüm silahlara el konulması ve yasaklanması
– Sesle yapılabilecek rastgele bir kaydın yayınlanmasını ve paylaşılmasını engelleme
– Kesici ve delici eşyalarının taşınmaması ve el konulması
– Her türlü bulunan cephanelerin toplatılması ve el konulması
– Personellerin uygun niyet kurallarına uymaması sonrası cezalandırılması
– Kapalı yahut açık rastgele bir bölgede toplanılması yahut görüşülmesini yasaklama
– Şahısların toplantı yapması yahut bir alanda toplanması sonucu kalabalığın dağıtılması
– Dernek faaliyetlerinin belirlenen müddet boyunca durdurulması
DÜNYADA OHAL ÖRNEKLERİ NELER?
Fransa 2015 Paris hücumları sonrasında inanılmaz hâl ilân etti.
ABD 11 Eylül hücumları sonrasında hala geçerli olan fevkalâde hâli ilân etti.
12 Haziran 2016’da 2016 Orlando gece kulübü saldırısı sonucunda Florida eyaleti Orange County’de inanılmaz hâl ilân etti.
Wood Buffalo belediyesi Fort McMurray Yangını sonucunda Alberta, Kanada’da harikulâde hâl ilân etti.
Filipinler tropik fırtına felaketi sonucunda harikulâde hâl ilân etti.
Myanmar mezheplerle ilgili şiddet sonucunda Meiktila’da fevkalâde hâl ilân etti.
Kırım, Ukrayna’daki güç kahrı nedeniyle fevkalâde hâl ilân etti.
Kaliforniya valisi Jerry Brown 6 Ocak 2016’da gerçekleşen gaz sızıntısı nedeniyle inanılmaz hâl ilân etti.
ABD’de Kuzey Karolina, Tennessee, Maryland, Pensilvanya, Georgia, Virginia, Batı Virginia ve New Jersey üzere eyaletler kar fırtınası nedeniyle harika hâl ilân ettiler.
2016’da Venezuela’da protestolar nedeniyle fevkalâde hâl ilân etti. Nicolas Maduro protestoların ardında ABD’nin olduğunu söyledi.
2016 Türkiye askerî darbe teşebbüsü sonrasında Türkiye genelinde 3 ay mühletle inanılmaz hâl ilân edildi.
OHAL KİM TARAFINDAN, HANGİ KURALLARDA İLAN EDİLEBİLİR?
Anayasa’nın 119. hususuna nazaran, Cumhurbaşkanı, savaş, savaşı gerektirecek bir durumun baş göstermesi, seferberlik, ayaklanma, vatan yahut Cumhuriyete karşı kuvvetli ve aksiyonlu bir kalkışma, ülkenin ve milletin bölünmezliğini içten yahut dıştan tehlikeye düşüren şiddet hareketlerinin yaygınlaşması, anayasal tertibi yahut temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırmaya yönelik yaygın şiddet hareketlerinin ortaya çıkması, şiddet olayları nedeniyle kamu nizamının önemli halde bozulması, alışılmış afet yahut tehlikeli salgın hastalık ya da ağır ekonomik buhranın ortaya çıkması hallerinde yurdun tamamında yahut bir bölgesinde, müddeti altı ayı geçmemek üzere OHAL ilan edebiliyor.
OHAL NE VAKİT YÜRÜRLÜĞE GİRER?
OHAL ilanı kararı, verildiği gün Resmi Gazete’de yayımlanır ve tıpkı gün TBMM’nin onayına sunulur. TBMM tatilde ise derhal toplantıya çağırılır. Meclis, gerekli gördüğü takdirde OHAL’in mühletini kısaltabilir, uzatabilir yahut OHAL’i kaldırabilir.
OHAL SÜRECİ NASIL İŞLER?
Olağanüstü hallerde hangi kararların uygulanacağı ve süreçlerin nasıl yürütüleceği, kanun kararında kararnameler ile düzenlenir. OHAL’de, Cumhurbaşkanı, harika halin gerekli kıldığı bahislerde Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilir. Kanun kararındaki bu kararnameler, Resmi Gazetede yayımlanır, tıpkı gün Meclis onayına sunulur.
OHAL İLE SIKIYÖNETİM ORTASINDAKİ FARK NEDİR?
Olağanüstü halin kamu sistemini sağlamada kâfi olmadığı hallerde, ya da savaş yahut yakın savaş tehlikesi halinde, tekrar MGK’nın tavsiyesi ve Cumhurbaşkanı başkanlığındaki Bakanlar Konseyi’nin kararıyla sıkıyönetim ilan edilebilir. Sıkıyönetim de tekrar en fazla altı aylık bir devir için ilan edilir, lakin dörder ay mühletlerle uzatılabilir. Sıkıyönetim Bakanlar heyeti tarafından ilanıyla birlikte Resmi Gazete’de yayınlanır ve TBMM onayına sunulur.
Olağanüstü hal ile sıkıyönetim ortasındaki en temel fark, inanılmaz halde yetkinin mülki erkanda, sıkıyönetimde ise askerde olmasıdır.
Sıkıyönetimde Anayasa’da vatandaşlara tanınan hak ve özgürlüklerin tümü ya da bir kısmı askıya alınabilir, vatandaşlar için para, mal, çalışma yükümlülükleri getirilebilir. Kimi hatalar için yargılama “özel mahkemelerde” yapılır.
